SFIDA PËR TË KUPTUAR SFIDAT E MUSLIMANËVE. Një lexim i veprës së Nexhat Ibrahimit*

0
227 lexime

Nga Haki SAHITAJ

HYRJE

Për Islamin dhe muslimanët është folur për katërmbëdhjetë shekuj. Por ajo që është thënë gjatë dy shekujve të fundit është një qasje e ndryshme nga ajo që është thënë dhe menduar më parë. Kjo sepse periudha koloniale që përjetuan muslimanët shkaktoi lëkundje duke filluar nga pikëpamjet e besimit, moralit, mënyrës së të menduarit, arsimit, industrisë, zakoneve, traditave e cila më në fund arriti kulmin e saj me një poshtërim politiko-ushtarak në shek. XIX.[1] Dukej se diçka kishte shkuar keq me botën[2], kështu që u bë e qartë se mënyrat tona të perceptimit të historisë, fesë dhe botës në përgjithësi duhej të rishikoheshin.[3] Prandaj, nga kjo kohë e tutje, shumë figura dhe lëvizje filluan të shfaqeshin në skenë që kërkonin ixhtihad të ri dhe reforma në shkallë të gjerë. Shekulli i njëzetë solli gjithashtu sfida të njëpasnjëshme që ndryshuan si Lindjen ashtu edhe Perëndimin. Por problemet që ndodhën në botë, kryesisht pas përfundimit të Luftës së Ftohtë deri më sot, janë të lidhura ngushtë me elementët islame.[4] Ngjarjet terroriste në emër të fesë, luftërat e vazhdueshme në Lindjen e Mesme e kanë bërë fillimin e shekullit XXI një kohë të vështirë për botën islame. Islami sot po përballet me sfida nga brenda dhe nga bota e gjerë përreth tij. Por problemet kritike janë tensionet themelore brenda Islamit dhe muslimanëve. Qëndrimet dhe kritikat e përbashkëta në botën e jashtme mund të injorohen si të gabuara ose armiqësore, por tensionet brenda Islamit në të gjithë botën duhet të ballafaqohen.

SFIDAT NDAJ MUSLIMANËVE NË SHEK. XXI

Deri më tani nuk mund të gjeja një fillim më të mirë dhe ndoshta një arsye më të qartë pse duhet të fillonte një diskutim tjetër, një artikull tjetër ose analizë në lidhje me problemet e muslimanëve, sesa ai i shprehur nga Ali Shariati se:

“Viteve të fundit, shumica e intelektualëve kanë filluar të mendojnë se nuk ka kurrfarë dobie nga përmendja e halleve dhe nga diskutimi. Deri më tani pa bërë asgjë, pa ndërmarrë asnjë aksion, vazhdimisht kemi folur dhe diskutuar për hallet dhe brengat tona. Për këtë arsye duhet ta lëmë më të folurit. Gjithsecili duhet t’ia fillojë punës për të përmirësuar familjen, ambientin dhe vendin ku jeton. Qëndrimi im është se këto mendime bazohen në supozime të gabuara. Sepse me të vërtetë deri më tani nuk kemi folur shumë, nuk kemi diskutuar për hallet tona dhe asnjëherë nuk i kemi shikuar nga aspekti shkencor. E tërë ajo që e kemi bërë deri më tani nuk ka qenë asgjë tjetër përpos ankim dhe rënkim dhe qartë dihej se askush nuk do të ketë dobi nga një gjë e tillë. Problemet sociale dhe psikologjike nuk i kemi diskutuar deri më tani ashtu si duhet.”[5]

Krahas shumë intelektualëve, akademive, instituteve të cilat flasin në emër të Islamit dhe muslimanëve edhe tek ne ndihen zëra të cilët bëjnë thirrje për të reflektuar për natyrën e sfidave në shek. XXI. Nexhat Ibrahimi është një nga figuarat më të shquara nder ne sa i përket këtyre çështjeve. Në përgjithësi, punimet e tij gjithmonë përqendrohen në këto aspekte, dhe puna e tij e fundit “Sfidat ndaj muslimanëve në fillim të shekullit XXI” e bëri këtë aktivitet më të plotë.
Aq komplekse është koha jonë sa pak kush mund të shpreh me bindje të plotë se tashmë kemi një rrugë të qartë se si duhet të sillemi dhe përgjigjemi kohës tonë.[6] Prandaj, kjo vepër e botuar së fundmi është më shumë një përpjekje ose një thirrje për meditim, analizë, autokritikë të marrëdhënies sonë me fenë, historinë dhe asaj çfarë na ofron kultura aktuale.

Bazuar në titull, libri i Naxhat Ibrahimit zbulon disa nga sfidat që vazhdojnë të jenë të rëndësishme edhe sot. Siç shkruan edhe vetë Ibrahimi në fjalën hyrëse se shek. XXI pritej të ishte një shekull i paqes botërore, por që këto parishikime nuk dolën të jenë kështu edhe për botën muslimane (fq. 7). Edhe pse i referohet shek. XXI nga përmbajtja e librit mund të shohim se për aq sa kemi sfida të reja shumë prej tyre në fakt janë nga e kaluara e largët. Imazhi i deformuara që të krishteret e hershëm patën karshi Islamit dhe muslimanëve dhe më vonë institucionalizimi i këtyre paragjykimeve me anë të studimeve oriantale dhe shumë shkencave që u zhvilluan në Perëndim si etnologjia, antropologjia dhe biologjia që ngritën këto paragjykime në nivel të së vertetave shkencore, me çka legjitimohej e drejta e kolonializimit të popujve muslimanë dhe të tjerë.[7] Ibrahimi e përshkruan kështu këtë situatë:

“Muslimanët po kalojnë një etapë të vështirëtë ekzistencës së tyre, madje të mbijetesës së tyre biologjike, kulturore, fetare e të tjera. Qeveritë në euro-perëndim ndërroheshin, herë të majtët herë të djathtët, por politika e jashtme ndaj muslimanëve mbeti paragjykuse, tendencioze, vrasëse (fq. 7).”

Përkundër fakteve që Ibrahimi na sjell në lidhje me mënyrën se si muslimanët propagandohen, përdoren dhe shantazhohen nga politika e jashtme dhe e brendshme, ai përsëri fillon librin e tij të sfidave duke folur për natyrën e fesë Islame. Ai na lë një mesazh se pavarësisht nga rrethanat, sfida jonë e parë fillon me kuptimin tonë të rrugës, besimit dhe filozofisë sonë, në emër të së cilës ne flasim dhe veprojmë, përkatësisht Islamin.Tre kapitujt e parë (fq. 11-40) flasin pikërishtë për natyrën, kuptimin dhe nevojën që bartë njeriu brenda vetës për të kuptarit e realitetit dhe ekzistencës sonë në këtë botë. Ndërsa katër kapitujt pasues (fq. 43-74) tregojnë për katër rezultate negative – dhuna, individualizmi, besëtytnitë, padija dhe konflikte ndërmusliman- se çfarë ndodh kur nuk arrijmë ta kuptojmë natyrën e vertetë të fesë dhe urtësive që mësimet Hyjnore na shpalosin. Me një gjuhë ofensive në një poshtë shënim shprehet kështu:

“Shpesh akuzojmë të tjerët që nuk shkruajnë mirë dhe objektivisht për Islamin. Shqetësimi ynë është i drejtë, sepse gjendja në terren tregon se flasim të vërtetën. Por, shpesh ndodh të mos kemi të drejtë edhe ne ‘engjëjt’, punëtorët fetarë, me laps në dorë, sepse shkruajmë keq, mbrapsht, zymtë, me shumë sens për të panevojshmen, jokoherentë me kohën dhe hapësirën, jokoherentë me palën së cilës i drejtohemi. Po t’i dëgjojmë televizionet dhe ta lexojmë literaturën autoriale apo të përkthyer te ne, do të bindemi që një pjesë e teologëve islamë shkollohen për shekujt 7-15 e jo për shekujt 21 e tutje. Preokupimi për tema tashmë të bluara, mbizotërimi i folklorizmit në ibadete, aktivitete, ligjërata, programe, selfija si trend maniakizmi, pastaj materializimi i tmerrshëm i punës profesionale, gjuha tejet jopërkatëse në komunikim me masën, ngatërrimi me politikën ditore, paaftësia profesionale dhe mospërgatitja e nevojshme, mungesa e identitetit musliman dhe manifestimi i disa identiteteve ‘bogdaniane’, vrapi pas titujve shkencorë dhe theksimi i tyre (në çdo) vend e pavend, përdorimi i frazave fetare në çdo cep të ecejakeve tona, na bën të na ‘gudulisë’ lukthi sepse nuk përpunon çdo gjë që ia hedhim, por kërkon vetëm ushqim të shëndetshëm (fq. 11).”

Kur flasim për interpretim dhe kuptim të drejtë të fesë kjo ka qenë një sfidë që pas vdekjës së Muhammedit a.s e deri më sot. Individë dhe grupe të caktuara kanë dalë që në periudhat e para ku mundoheshin të paraqisnin një të kuptuar sa më të drejtë, por krahas tyre kemi dhe shumë të tjerë që për synim kanë pasur të kundërtën (fq. 18).[8]  Pavarësisht kësaj, Nexhat Ibrahim shkruan se nuk guxojmë të mbyllemi, nuk guxojmë të ndërtojmë zona komfori, dhe se duhet përpjekje për ripërtëritje, ndaj dhe na kujton se “ngecja është vdekje për së gjalli, kurse levizja është transformim i fizikës dhe shpirtërorës (fq. 21)”. Kjo levizje apo ndryshim nuk është një modifikim i burimeve, por një transformim i mendjes dhe syve që i lexojnë ato, të cilat me të vërtetë ndikohen natyrshëm nga mjedisi i ri shoqëror, politik dhe shkencor në të cilin jetojmë.[9]

Natyra e pushteteve politike historikisht ndikon dhe luan rol në formatin dhe drejtimin e ripërtëritjes muslimane. Andaj edhe sot është e vështirë të mendosh për ripërtëritje e të mos kesh parasysh natyrën e politikës dhe pushteteve në botën islame. Pas disa shqyrtimeve që jep Ibrahimi për atë që sot njihet si Islami Politik, ai në fund e përmbyll duke thënë se përdallim nga e kaluara ulematë po heshtin në mashtrimet, shfryëtëzimet dhe korrupsionin e elitave politike. Madje shkruan se fatëkeqësitë koloniale, ndër shkaqet e tyre ka qenë edhe heshtja e ulemave. Interpretimi dhe ndarja e fesë në sfera si individuale dhe shoqërore, apo klasifikimet si fetare dhe jofetare kanë çuar në një shkëputje dhe interesim për të qenë aktiv dhe reformuar padrejtësitë sociale. Paradoksi i gjithë kësaj është se edhe pse në interpretime duken se i kanë ndarë, elitat e ulemave në shumë vende janë aq afër pushteteve saqë nga larg duket gjoja si një “strategji” (fq. 40).[10]   

Thellë thellë çdo krizë nuk është thjesht politike, ekonomike ose sociale. Kriza në parim është një krizë e identitetit, vlerës ose botëkuptimit. Megjithëse Islami na mëson për vetë-llogaridhënien së pari me veten tonë dhe pastaj na bën thirrje për të ndryshuar të këqijat që hasim sa më shumë që të mundemi, kjo do të thotë se nuk ka thjesht një person apo institucion të vetëm përgjegjës për këtë gjendje. Sidoqoftë, kjo nuk na ka penguar të organizohemi, të vendosim dikë në krye që të na mësojë, të na drejtojë dhe të jemi në gjendje të ecim drejt së mirës më të madhe se vetja. Kësisoj ne kemi mbështetur dhe vazhdojmë të mbështesim institucionin e Bashkësive Islame me tërë anatominë e saj, si fakluteti, medresë, xhamitë, vakëfet etj. Ne mund të vazhdojmë të flasim e shkrujmë për shumë e shumë sfida, por ajo që e sfidon njeriun në nivel individual është identifikimi i duhur i përgjegjësive dhe aktivitetit që duhet ndërmarr. Kësisoj, institucionet fetare kanë një përparsi dhe mundësi për të qenë alternative më e mirë për të filluar një ndryshim afatgjatë, joemocional, në përputhje me kohën dhe hapsirën. Me një fjalë, instituconet ku marrin pjesë njerëz me formime të ndryshme, me mundësi hulumtimi e studimi, mund që dalëngadalë të riformulojnë vlerat dhe identitetin e muslimanit të sotëm. Edhe Nexhat Ibrahimi e adreson këtë çështje pikërishtë në nivel institucional (fq. 54-5). Por këto qendra tradicionale, të cilat kanë përcaktuar rrjedhën e mendimit gjeo-politik ose fetar në të gjithë botën islame, po humbin ngadalë ndikimin e tyre si në ummet ashtu edhe në nivelin lokal. Për shkak të fuqisë së tyre ekonomike ose respektit dhe vlerës historike, këto qendra tradicionale po shkelin shumë nga parimet e fesë për të cilat qëndrojnë. Qendrat politike thjeshtë shohin interesat ekonomike dhe investimet janë përqendruar tërësisht në mjete ushtarake ose në ekonomitë jashtë botës muslimane. Ndërkohë, qendrat tradicionale të dijes kanë margjinalizuar shumë qasje, intelektualë, kanë copëtuar traditën e mendimit dhe nuk zbatojnë pothuajse asnjë nga parimet themelore siç janë konsultimi, afërsia me traditat e tjera etj. Zbehja e ndikimit të tyre që sipas disa analizave[11] shumë shpejtë do pësoj shvendosje do shkaktojë tensione të reja.

 Nëse një popull me një histori dhe kulturë të ngjyer në botëkuptimin islam nuk arrinë t’i përceptoj dhe mbrojë këto vlera, ku sot shumë popujt të botës përpiqen të zbulojnë vlerat dhe vetën e tyre, duke mos iu nënshtruar besimive e shijeve koloniale, atëherë ne hiç nuk jemi me më pak vlera dhe histori, aq sa të marrim çdo që na servohet (shih fq. 131-38 si dhe 213-219). Madje pa një identitet të qartë ne do ta kemi të pa mundur të dallojmë miq e armiq, siç ndodh në rastin e Perandorisë Osmane (fq. 147-60). Po aq sa nuk do ta kemi të mundur të zbulojmë vlerat, mendimin, poezinë, artin dhe muzikën në nivel global, si në rastin që Ibrahimi na ka prezantuar me poezinë e Pushkinit e cila ishte frymëzuar nga Kur’ani, apo veprat madhore të Viktor Hygos. Apo edhe muzikën Gnava të Afrikës Veriore, një muzikë dhe vallëzim ritual e shoqëruar me fjalë e cila synonte të shprehte gjenezën e universit. Veshmbathja e valltarëve e ndihmon mozaikun e vallëzimit ekstatik, duke lidhur kontributet kulturore të Afrikës si hapësirë gjeografike dhe islamit si fe monoteiste në një njesi specifike dhe harmonike (fq. 211). Islami i mëson njeriut identitetin e tij dhe kuptimin që merr që paraformimit e deri edhe pas varrit. E thërret të njoh të vërtetën e parakrijimit, të krijimit, të historisë dhe të realitetit pas saj. Të gjitha këto janë manifestime të fuqisë, vullnetit dhe urtësisë së Allahut ndaj dhe njohja me to ka bërë që muslimanët e parë të ishin kërkues, dinamik e kurioz për të kuptuar çdo hapsirë ku mund të arrinin kapacitetet tona intelektuale e imagjinare. Nëse nuk kemi vullnet për ta bërë këtë, atëherë ne jemi duke u tretur  dhe do të zhdukemi në valët e glabalizmit (fq. 55). Pafuqia dhe ngecja për ta përmbushur këtë mison do t’ju jap akoma më tepër mundësi mediave për të keqinterpretuar imazhin e fesë dhe prezencën e muslimaneve dhe islamofobia do ushqehet edhe më tej (fq. 115).

Të gjitha këto sfida kanë dimensione të tjera, madje mund të thuhet se secila tashmë është bërë çështje në vete. Por duhet një përpjkeje për të dalluar se çfarë është shkak e çfarë pasojë. Izetbegoviq shumë mirë do ta shprehtë këtë teksa përpiqet të kuptonte sekretin e rënjies së popujve; se është thuajse e pamundur të nxirren të gjithat shkaqet objektive të rënies apo ngritjes. Kjo pasiqë analizat jo gjithmonë arrijnë të kapin disa të fshehta që gjenden në vullnetin dhe zemrat e njerëzve.[12] Por në syrin e Nexhat Ibrahimi kjo çështje merr një përkufizim në një kuadër më të qartë, duke përcaktuar qartë qëllimin, mjetet dhe rezultatin që mund të presim:

“Platforma e ringjalljes duhet të përfshijë botën islame dhe specifikat e saj. Ringjallja dhe ndryshimi nuk bëhet me injorancë dhe emocione, as me intelektualizëm pa Zot, as me shpirtëroret paracionalizëm. Thjeshtë, dëshirën dhe zjarrin për ndryshim e gjejmë në shumë vende muslimane, kemi xhemat, kemi dëshirë fetare, kemi vullnet emocional, por këtu mungon përmbajtja intelektuale. Atëherë kur do t’i bashkojmë këto tri komponenta, mund të ndërtojmë institucione ekonomike, politike dhe kulturore (fq. 144).”

PËRFUNDIM

Kjo përmbledhje e disa ideve të Nexhat Ibrahimit të shprehur në veprën e tij ishte një përpjekje për të prezantuar disa nga sfidat sa të vjetra po aq edhe aktuale me të cilat vazhdon të rrethohet bota islame anë kënd globit. Kjo vepër nuk mbulon tërë sfidat, por diskuton për disa që janë prezente dhe të dhimbshme në çdo aspekt. Disa prej të cilave janë specifike për muslimanët e ballkanit, qoftë në nivel indivdual apo shoqëror. Ne më tepër e shohim këtë vepër, apo më mirë me thënë veprimtarinë e Nexhat Ibrahimit si koncept se si duhet qasur sfidave dhe rilindjes në kushtet e sotme. Duke besuar edhe në atë që ka thënë Suhreverdi se urtarët dhe urtësia nuk janë vetëm e atyre në të kaluarën, por ajo do ekzistojë për sa kohë do rrojnë toka e qielli.[13] Zoti nuk i ka mbyllur rrugët e suksesit, urtësis dhe vullnetit asnjëherë, thjeshtë na mbetet të shohim, të mësojmë dhe të përdorim vullnetin për ta realizuar të Vërtetën kudo. Si një vepër e cila na “shëtit” sa në dimensonet metakozmike (ku na flet për Zotin), makrokozmike (ku na shpalos gjendjen e natyrës së universitit dhe nevojës për të arritur paqe me të), e më pas zbret në botën mikrokozmike të njeriut (në botën komplekse mes vullnetit, moralit, dijës dhe politikës së përditshme)[14], kjo vepër mbetet një thirrje për të ripërcaktuar kriterin Hyjnor në jetën tonë të mendimit dhe veprimit dhe në anën tjetrë të ripërcaktohen kushtet apo gjendjës në të cilën muslimanët kanë rënë tani për tani. Kjo është e mundur vetëm nëse arrihet një integritet dhe lexim më i qartë midis normave Hyjnore, suksesit historik dhe duke ripërcaktuar gjendjen aktuale të botës Islame, psikologjinë dhe idealet e saj, pa lënë pas dore kushtet që e kanë shkaktuar këtë gjendje, siç është botëkuptimi Perëndimor dhe manifestimet e tij politike, ekonomike dhe kulturore.

Krejt në fund mund të themi se veprimtaria dhe personaliteti i Nexhat Ibrahimit mund të përcaktohen në kategorinë e atyre intelektualeve muslimanë, që Fazlur Rrahman do t’i përkufizonte si koka të klasit: “të parë që mund të interpretojnë të vjetrën në terma të së resë në lidhje me përmbajtjen dhe ta kthejnë të renë në shërbim të së vjetrës në lidhje me idealet”[15], për të cilët Islami sot ka kaq shumë nevojë.


*Nexhat Ibrahimi, Sfidat ndaj muslimanëve në fillim të shekullit XXI, ALSAR, Tiranë, 2020, 234 faqe.

[1] Shiko studimin e S.V.R. Nasr, European Colonialism and the Emergence of Modern Muslim States në librin The Oxford History of Islam, (ed) John L. Esposito, Oxford University Press, New York, 1999, fq. 551. Një studim i cili i shikon sfidat e tanishme nga ndikimet koloniale që kanë mbizotëruar edhe pas “pavarsimit” politik dhe ushtarak të vendeve muslimane. 

[2] Shprehje të cilën e përdorë Husein Nasr për interpretimet mesianike rreth gjendjes së muslimanëve. Shiko Sejjid Husein Nasr, Islami në botën moderne/I sfiduar nga Perëndimi, i kërcënuar nga fundamentalizmi, besnik ndaj traditës, Logos-A, Shkup, 2019, fq. 54 e tutje.

[3] Mahmoud M. Ayoub, Islam/Faith and History, Oneworld, Oxford, 2004, fq. 200-1.

[4] Për një prezantim më të plotë se si Islami dhe muslimanët në kohën bashkëkohore janë portretizuar si të lig dhe kërcënues nga Perëndimi shikoni librin e Akbar S. Ahmed, Islam Today: A short Introduction to the Muslim World, I.B. Tauris, London, Ribotuar me material shtesë në 2002 nga I.B.Tauris & Co Ltd.

[5] Dr. Ali Sheriati, Sociologjia Islame, fq. 17. Libri në formatin elektronik pdf në www. dielli.net.

[6] Madje është e dhimbshme të thuhet se ndonjëherë shumë alternativa dhe interpretime janë kundër njëra tjetrës, disa prej të cilave edhe kundër vetës natyrës së fesë. Për një pasqyrë më të gjërë rreth këtyre ideve dhe platformave që janë dhënë nga intelektualët dhe dijetarët muslimanë anë e kënd globit mund t’i referoheni veprës Reformist Voices of Islam: Mediating Islam and Modernity, (ed) Shireen T. Hunter, M.E. Sharpe, New York, 2009.

[7] İbrahim Kalın, Barbarë, Modernë, Të Qytetëruar, Logos-A, Shkup, 2020, fq. 42-45; 117.

[8] Francis Robinson e ka analizuar mjaftë mirë këtë pikë, aq sa leksionin e tij e ka titulluar në formën pyetëse se mos vallë kriza e autoritetit është vetë kriza e sotme e Islamit. Shiko Francis Robinson, Crisis of Authority: Crisis of Islam?, JRAS, Series 3, 19, 3 (2009), fq. 339–354. Po ashtu një libër i cili na sjellë analiza të zgjeruara sa i përket autoritetit se kush duhet ta interpretojë Islamin mund t’i referoheni edhe librit Speaking for Islam të edituar nga Gudrun Krämer dhe Sabine Schmidtke. Siç tregojnë dhe punimet e ndryshme aty se nga periudhat më të hershme  autoriteti ka qenë sfidë e cila nuk ka njohur asnjëherë një individ të vetëm, por natyra bashkëkohore e autoritetit ka elemente të reja të cilat nuk i gjenë në të kaluarën: E para është se interpretimet e ndryshme në të kaluarën kanë qenë përpjekje për të ofruar mesime dhe interpretime sa më afër të vërtetës. Shprehje e përdorur kaherë nga ulematë “wa’ll-llahu a’lem- Zoti e di më mirë” tregonë këtë qasje. Ndërsa në kohën tonë interpretimet nuk janë tanimë vetëm perspektiva, por perpjekje për të fituar një autoritet dhe legjitimitet për të fituar të drejtën ekskluzive për interpretim, duke mohuar të tjerët. Mundësitë teknologjike thuajse kanë margjinalizuar çdo autoritet dhe kriter “klasik”. Sfida e dytë se tashmë në këtë betejë nuk janë vetëm ata që e pandehin vetën muslimanë, por tashmë kemi edhe autoritetet laike siç janë parlamentet dhe gjykatat e larta kushtetuese të stafit me avokatë sekularë të cilat nderhyjnë në interpretime. Për më tepër shih në Speaking For Islam/ Religious Authorities in Muslim Societies. (ed. Gudrun Krämer dhe Sabine Schmidtke), Brill NV, LEIDEN • BOSTON, 2006, fq. 12-13 e tutje.

[9] Tariq Ramadan, Western Muslims and the Future of islam, Oxford University Press, New York, 2004, fq. 38.

[10] Abdu’l Hamid Sulejman e ka analizuar rolin e ulemasë me pushtetin dhe tregon se si despotizmi politik ka një raport të drejtë me atë intelektual te shoqëritë muslimane. Kur ulematë largohen nga çështje që lidhen me shoqërinë. atëherë shterrën burimet intelektuale të udhëheqjes shoqërore e politike. Udhëheqja e tillë filloi të pajiset me paaftësi intelektuale dhe me injorancë politike. E gjithë kjo e detyroi umetin që të mbyllet në kafazin e imitimit dhe të stagnimit intelektualë, ngaqë më dijetarët nuk frymëzoheshin nga burime praktike shoqërore e politike në njërën anë, e në anën tjetër populli ra në kthetrat e tiranisë, shkatërrimit dhe dekadencës politike e shoqërore. Shih për më tepër A. Ebu Sulejman, Kriza e të menduarit mysliman, Logos A, Shkup, 2012, fq. 43 e tutje.

[11] Për shembull, ne kemi rastin e Arabisë Saudite, e cila mbetet ende si një qendër fetare me dy vende të shenjta, por edhe si një qendër e ndikimit politik. Megjithatë, politikat e saj janë të përqendruara plotësisht në interesat mbretërore për shkak të fuqisë ekonomike. Ajo ndjek një qasje thuajse kundër vendeve të tjera në Lindjen e Mesme që i sheh si rivalë politik, ideologjik dhe ekonomik. Investimet e saj janë përqendruar pothuajse tërësisht në teknologjinë ushtarake. Rasti i El-Azhar është një shembull i një qendre tradicionale të mendimit dhe mësimit islam qasjet e së cilës kanë ndikim anë e mbanë botës islame. Por siç mund ta shohim nga analiza e Dr. I. Bruce Watson se fuqia relative e qendrave të ndryshme po zhvendoset. Me kalimin e kohës pretendimet mbi dhe kundër zemrës nga dhe nga komunitetet periferike muslimane do të përkeqësojnë tensionet ekzistuese. Qendra konservatore do të jetë nën një presion më të madh nga shoqëritë muslimane më të fuqishme, pjellore dhe liberale që tani për tani mund të konsiderohen si vende periferike. Shih Dr. I. Bruce Watson, Islam and its challenges in the modern world, Insight, vëll. 12, issue 1 May 1997, nr. 33, në https://www.iium.edu.my/deed/articles/challenge.html. Kjo zhvendosje po ndihet edhe në nivel lokal tek ne, ku qendrat tradiconale të organizimit fetare po humbin ndikimin e tyre për shkakë të qendrimeve të tyre të ngushta, dhe përjashtimin e atyre që janë kritikë ndaj tyre. Disa nga pikat më karakteristike të pakënaqësisë të shprehura nga komuniteti i gjerë ndaj elitës fetare mund të lexohen në trajtesën e Nexhat Ibrahimit Imami dhe Xhemati, Logos-A, Shkup, 2005.

[12] “Shkaqet e ngritjes dhe të shkatërrimit të një populli vazhdimisht janë të komplikuara dhe të shumëfishta. Vetëm një pjesë e këtyre shkaqeve janë objektive, dhe si të tilla janë të arritshme për analizë dhe për t’u mësuar, pjesa tjetër janë të pakapshme dhe shkaqe të pashpjegueshme, sepse ndodhet në zemrat dhe vullnetin e njerëzve.”Alija Izetbegoviq, Vepra 2, Logos A, Shkup, 2013, fq. 317.

[13] Cituar nga Ibrahim Kalın në Barbarë, Modernë, Të Qytetëruar, po aty, fq. 259.

[14] Kjo ndarje paraqet hierarkinë e krijimit dhe stadet e realitetit nga Zoti suprem deri te njeriu sipas Farabiut. Shih Ibrahim Kalın, po aty, fq. 186.

[15] Fazlur Rahman, Islam and Modernity: Transformation of an Intellectual tradition, Chicago, Univ. of Chicago Press, 1982, fq. 139.

LEAVE A REPLY

Please enter your comment!
Please enter your name here