Organizimi i jetës fetare islame në Kosovë zë fill që nga koha e administrimit të Perandorisë Osmanë në këto anë. Gjatë asaj kohe organizimi i jetës fetare islame gjithandej Perandorisë ka qenë i rregulluar nëpërmjet autoritetit fetar dhe politik, sipas të cilit organizimin fetar islam dhe funksionet shtetërore i ka ushtruar një strukturë unike (Din ve Devle), kurse bashkësitë e tjera fetare kanë pasur organizimet e veta të veçanta.
Në këtë punim do të flasim për etapat historike nga aspekti administrativ nëpër të cilat ka kaluar Bashkësia Islame e Kosovës që nga koha e sundimit osman, e deri në ditët e sotme. Natyrisht, një segment të rëndësishëm, do t’ia kushtojmë organizimit të jetës fetare.
1.1. Organizmi i jetës fetare në trojet tona gjatë Perandorisë Osmane
Organizimi i jetës fetare islame në Kosovë zë fill që nga koha e administrimit të Perandorisë Osmanë në këto anë. Gjatë asaj kohe organizimi i jetës fetare islame gjithandej Perandorisë ka qenë i rregulluar nëpërmjet autoritetit fetar dhe politik, sipas të cilit, organizimin fetar islam dhe funksionet shtetërore i ka ushtruar një strukturë unike (Din ve Devle), kurse bashkësitë e tjera fetare kanë pasur organizimet e veta të veçanta.
Në kuadër të Perandorisë Osmane, në kuptimin organizativ fetar-islam, të gjithë myslimanët në Ballkan kanë qenë pjesë përbërëse e Bashkësisë Unike Myslimane, në krye të së cilës ka qëndruar sulltani në funksionin e kalifit. Kompetencat dhe prerogativat e kalifit në kohën e qeverisjes së sulltan Muratit II (1421-1451), janë bartur në myftiun kryesor, kështu që nga atëherë, myftiu kryesor në kuadër të Perandorisë Osmane ka bartur titullin shejhul-islam, i cili edhe ishte autoriteti më i lartë fetar islam në gjithë perandorinë. Këtë post e kanë pasur edhe tre shqiptarë: Ali efendi Zembili (1503-1526), Ibrahim Bej efendi Ajvaz Pasha-zada (1719-1797) dhe Abdurrahman Nesip Efendiu (18421914).
Ndërkaq, në nivelin lokal autoritetin qendror të shejhul-islamit e kanë pasur myftinjtë e rretheve(1).
1.2. Bashkësia Islame në Kosovë pas Perandorisë Osmane
Më shkuarjen e Perandorisë Osmanë nga trojet shqiptare, pra dhe nga Kosova, krijohen rrethana të reja shoqërore-politike të pafavorshme për shqiptarët dhe për bashkësinë e tyre fetare islame, sidomos në ato troje që u pushtuan nga okupatori sllav.
Bashkësia e Fesë Islame në Kosovë, siç quhej asokohe, që nga shkuarja e osmanëve, është angazhuar dhe ka luftuar të këtë autonominë fetare ndhe të gëzonte të drejtat dhe statusin ë saj, por kjo nuk ishte e mundur dhe në ato rrethana dhe as që mund të ndodhte ndryshe.
Në rrethanat e krijuara pas vitit 1912 gjendja dhe pozita e institucioneve të BI-së ishte tejet e rëndë. Pos vështirësive të tjera, në këtë kohë ishin shkëputur të gjitha lidhjet me selinë e kryeqendrës në Stamboll. Pra, jeta e organizuar fetare islame në viset shqiptare, të pushtuara nga serbo-malazezët, mund të thuhet së ishte paralizuar fare. Vepronin vetëm imamët më entuziastë, të cilët organizonin kryesisht faljen e namazit dhe kryenin ceremonitë e varrimit të besimtarëve.(2)
Gjendja vazhdoi të ishte e rëndë edhe pas marrëveshjes së Stambollit të marsit të vitit 1914, të lidhur ndërmjet Mbretërisë së Serbisë dhe Turqisë. Më këtë marrëveshje i garantoheshin të drejtat popullatës myslimane në viset e pushtuara(3).
Në pikën e 8-të, të marrëveshjes, qeveria serbe obligohej të njihte të drejtat e barabarta banorëve myslimanë, si edhe banorëve të tjerë.(4) Më këtë myslimanëve (shqiptarëve dhe besimtarëve të tjerë të fesë islame) u garantohej e drejta për kryerjen e të gjitha ceremonive fetare në mënyrë publike. Po ashtu, parashihej edhe respektimi i zakoneve të tyre. Institucionet fetare islame thuhej se gëzonin të parashtronin të drejtat e tyre për aftësimin e kuadrit fetar dhe organizimin e lirë, se pasuria e tyre do të njihej dhe respektohej. Kurrfarë pengesash nuk do t’u bëheshin bashkësive fetare islame dhe individëve që të mbanin lidhjet e tyre shpirtërore edhe me Bashkësitë islame jashtë kufijve të shtetit, siç ishte rasti me kryesinë e BI-së në Stamboll (shejh-ul-islamin). Myftinjtë përsëri do të zgjidheshin nëpër rrethe nëpërmjet zgjedhjeve elektorale. Kushtëzohej vetëm që personat që duhej te kryenin detyrën e myftiut, të ishin shtetas të Serbisë.
Myftiun suprem do ta emëronte mbreti i Serbisë nga mesi i tre kandidatëve të propozuar. Qeveria serbe nëpërmjet delegacionit të vet, do ta sanksiononte emërimin e myftiut suprem në Stamboll te shejh-ul-islami(5), i cili do të lëshonte dekretin (menshuren dhe muraselen). Pas gjithë kësaj, myftiu suprem autorizohej që të bënte emërimin e myftinjve në S
