Një pjesë e mirë e shqiptarëve të kohëve moderne i njohin mrekullitë e arkitekturës otomane.
Por pakkush ka informacion se pjesa më e rëndësishme e këtyre ambienteve mahnitëse, që i kanë rezistuar kohës dhe që përbëjnë atraksione turistike për njerëz nga e gjithë bota, kanë autorësinë e një plejade të shkëlqyer arkitektësh me origjinë shqiptare.
Sigurisht që guidat ua thonë turistëve disa nga emrat e autorëve të mrekullive që janë duke vizituar, por askush nuk cilëson origjinën e tyre shqiptare, pasi gjithçka në ato kohëra i përkiste Perandorisë, edhe vetë qeniet njerëzore.
Për më keq, koha ka treguar se pikërisht për shkak të origjinës, arkitektët me gjak shqiptar janë lënë në hije. Madje mund të thuhet se veprat e tyre janë duke rrezikuar seriozisht të humbin edhe autorësinë.
Qëllimi i këtij dokumentari është pikërisht të tentojë një profil të Arkitekt Kasemit, një personalitet i jashtëzakonshëm i arkitekturës otomane, që rezulton jo vetëm i mënjanuar dhe i patrajtuar nga historiografia moderne turke, por për më keq, edhe djallëzisht i larguar nga autorësia e veprave të tij.
I lindur në vitin 1570 në Grëmsh të Tomorricës, në Skrapar, i njohur si Arkitekt Kasemi, në turqisht Mimar Kasim Aga, falë edhe mbështetjes nga arkitektë të tjerë me origjinë shqiptare, dëshmohet që ai të ketë pasur një karrierë profesionale mbresëlënëse.
Arkitekt Kasemi mbërrin në postin e Kryearkitektit të Perandorisë Otomane në vitin 1622, në moshën 52-vjeçare. Për kapjen e postit të rëndësishëm nuk do të kontribuonte vetëm mjeshtëria e tij në ndërtimin e veprave të ndryshme. Në emërim do të ndikonin shumë lidhjet e tij me Kryeministrat dhe pashallarë të ndryshëm me origjinë shqiptare dhe sidomos lidhjet me familjen e Sulltanit.
Tregu i erezave nga brenda
Arkitekt Kasëmi është autori i realizimit, në Stamboll dhe në zona të tjerë urbane të Perandorisë, i një numri të madh veprash, qofshin objekte kulti, banesa të ndryshme, apo objekte për përdorim social.
Një nga objektet e famshme, por që shumë pak njerëz ja njohin autorësinë, është ura e Gallatës në Bosfor. Sipas studiuesve të ndryshëm ndërtimi i urës daton në kohën kur Kasëmi ishte Kryearkitekti i Perandorisë. Ata janë të bindur për autorësinë, pasi kanë vëzhguar se projekti është në stilin e tij dhe, gjithashtu, dora e tij, duket në rifiniturat e ndryshme.
Ura e Gallatës në Stamboll
Por nuk ishte vetëm ura famshme e Gallatës. Të gjithë studiuesit e pohojnë se ai është autori i projektimit dhe ndërtimit të qoshkut apo banesës Bagdad, që i bashkëngjitet kompleksit Top Kapi, imazhet e të cilit ruhen edhe në disa grafika të vjetra të kohës.
Po kështu, studiuesit janë të bindur se Arkitekt Kasëmi është edhe autori i qoshkut Erevan, pasi ndërtimi është i të njëjtit stil dhe i së njëjtës periudhë kohore kur Arkitekt Kasëmi drejtonte zyrën perandorake të arkitekturës.
Edhe pazari i famshëm i erëzave, që shkëlqen si xhevahir në mes të Stambollit ka autorësinë e arkitektit me origjinë shqiptare. Po kështu autorësinë e tij ruan edhe pallati i mrekullueshëm i xunkthpunuesve, që vendoset në këmbë të kompleksit Top Kapi, ndanë detit.
