Në një kohë kur ritmet e jetës moderne kanë ndryshuar ndjeshëm zakonet tona të gjumit, gjithnjë e më shumë studime po tregojnë se fjetja pas orës 1 të mëngjesit lidhet me rreziqe për shëndetin mendor. Interesant është fakti se Islami, qysh para 1400 vitesh, ka ofruar udhëzime të qarta që përputhen me këto zbulime moderne. Ky artikull eksploron përputhjet dhe mësimet mes shkencës dhe Islamit mbi gjumin dhe mirëqenien psikologjike.
Çfarë thotë shkenca moderne?
Një studim i vitit 2024 nga Imperial College London me mbi 73,000 persona që morën pjesë në studim arriti në përfundimin se:
- Shkuarja në gjumë pas orës 1 të mëngjesit lidhet me rritje të rrezikut për depresion, ankth dhe çrregullime neurozhvillimore.
- Kjo ndodh edhe te personat që natyrshëm janë “njerëz të natës” (chronotype).
- Fjetja vonë redukton fazën REM të gjumit, e cila është jetike për përpunimin emocional dhe rregullimin e humorit.
- Teoria “Mendja pas mesnate” thotë se truri funksionon ndryshe pas mesnate, kur mungon kontakti social dhe vetëkontrolli.
Çfarë thotë Islami për këtë çështje?
a. Fjetja herët pas namazit të jacisë
Profeti Muhamed (paqja qoftë mbi të) e urrente të fliste apo të qëndronte zgjuar pas jacisë:
“I Dërguari i Allahut e urrente të fliste pas namazit të jacisë.” (Buhariu dhe Muslimi)
Kjo tregon një ritëm të shëndetshëm të jetës, ku nata është për qetësi dhe përgatitje për gjumin.
b. Gjumi si mëshirë nga Zoti
Kur'ani e përshkruan gjumin si një bekim për njeriun:
“Dhe Ne ju bëmë gjumin si prehje.” (Kur’an, En-Nebe, 78:9)
c. Zgjimi i hershëm dhe mirësitë shpirtërore
Islami inkurajon zgjimin për faljen e sabahut dhe namazin e natës (tehexhud), duke vendosur ritmin rreth agimit dhe fillimit të ditës:
“Bekimi i umetit tim është në mëngjesin e tij.” (Hadith, Ahmedi)
d. Qëndrimi zgjuar gjatë natës pa shkak është i papëlqyer
Nata është për pushim dhe adhurim të kufizuar, jo për shpërdorim kohe apo vetmi të rrezikshme.
Islami dhe shkenca moderne janë në një harmoni të habitshme. Fjetja para orës 1 të mëngjesit, një zakon i përhapur te Profeti Muhamed (paqja qoftë mbi të), po del të jetë kyç për shëndetin mendor dhe trupor sipas studimeve të fundit. Kjo na kujton se udhëzimet hyjnore nuk janë vetëm shpirtërore, por edhe praktike për mirëqenien e njeriut në çdo kohë.
Por si konsiderohen llojet e gjumit në Islam
Në traditën islame, janë përmendur disa lloje gjumi me emra të ndryshëm, që lidhen kryesisht me kohën kur ndodhin dhe vlerën apo dëmshmërinë e tyre. Hadithet Profetike dhe dijetarët islamë i kanë kategorizuar këto forma të gjumit në mënyrë që besimtari të ketë një ritëm jetese të shëndetshëm dhe në përputhje me natyrën njerëzore.
Ja një përmbledhje e llojeve të gjumit sipas Islamit:
1. Kajlûleh (قيلولة) – Gjumi i mesditës (pas dreke)
- Koha: Pas namazit të drekës, para ose afër kohës së ikindisë.
- I rekomanduar në Sunetin Profetik.
- Profeti (a.s.) ka thënë:
“Kryeni kajlulen (gjumin e mesditës), sepse shejtanët nuk e bëjnë këtë.”
(Taberani, Ebu Nuajm)
- Përfitime: Rrit përqendrimin, freskon trupin dhe ndihmon për adhurimin e natës (kijam).
2. Hejlûleh (هيلولة) – Gjumi pas lindjes së diellit
- Koha: Pas faljes së sabahut, kur dielli sapo ka lindur.
- I qortuar / i padëshiruar.
- Për arsye se është koha kur ndahen begatitë dhe fillon dita, dhe Profeti (a.s.) ka lutur për bereqet në mëngjes:
“O Allah, bekoje umetin tim në mëngjeset e tyre.”
(Hadith sahih – Ahmedi)
3. Gajlûleh (غيلولة) – Gjumi para drekës (para mesditës)
- Koha: Nga mëngjesi deri në drekë.
- Disa dijetarë e kanë parë si të dobishëm për ata që kanë kaluar natën zgjuar.
- Neutral, por jo më i preferuari.
4. A’shîl (عَشِيل) – Gjumi pas ikindisë
- Koha: Pas namazit të ikindisë deri në perëndim.
- I padëshiruar sipas shumë dijetarëve dhe përmendet në thënie të sahabëve si një shkak për plogështi, ëndrra të shqetësuara dhe harresë.
- Ibn Kajjim thotë: “Gjumi pas ikindisë shkakton probleme shpirtërore dhe ndikon negativisht në zemër.”
5. Fusûl / Behîmel-lejl (بهيم الليل) – Gjumi i natës së thellë
- Koha: Nga mesnata deri në syfyr.
- I dobishëm, por vetëm nëse nuk të ndalon nga adhurimi i natës.
- Profeti (a.s.) ka fjetur në pjesë të natës dhe është zgjuar për të falur tehexhud.
6. Sahr (سهر) – Qëndrimi zgjuar gjithë natën
- I dëmshëm, nëse bëhet pa shkak të arsyeshëm si studimi, adhurimi apo ruajtja e ndonjë përgjegjësie.
- Profeti (a.s.) e shmangte të qëndruarit zgjuar pas jacisë, përveç nëse ishte për ndonjë gjë të dobishme.
Studimet moderne kanë vërtetuar se zakonet e gjumit kanë ndikim të drejtpërdrejtë në shëndetin mendor, emocional dhe fizik, duke theksuar veçanërisht rëndësinë e fjetjes para mesnatës dhe ruajtjes së balancit të fazave të gjumit si REM. Interesant është se udhëzimet islame tradicionale, të shpallura më shumë se 14 shekuj më parë, paralajmërojnë ndaj të njëjtave rreziqe dhe promovojnë një ritëm jetese të shëndetshëm: fjetje e hershme, zgjim i hershëm dhe shmangie e gjumit në orare të dëmshme.
Kjo përputhje e thellë midis fikhut islam dhe neuroshkencës moderne dëshmon se udhëzimet fetare nuk janë thjesht rregulla shpirtërore, por edhe udhërrëfyes për mirëqenie shpirtërore – fizike, mendore dhe shoqërore. Prandaj, ruajtja e një zakoni të shëndetshëm të gjumit është jo vetëm obligim i përgjegjshëm ndaj vetes, por edhe formë adhurimi dhe kujdesi për amanetin hyjnor që është trupi e mendja e njeriut. / pregatiti bota-islame.com
